එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් (Endometriosis) යනු කුමක්ද?

එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් කියන්නේ කාන්තාවන්ගේ ගර්භාෂයේ ඇතුළත බිත්තියේ (endometrium) ඇති පටක,ගර්භාෂයෙන් පිටත වෙනත් තැන්වල වැඩෙන්න පටන් ගන්න රෝගී තත්වයයි. මෙම රෝගයේදි සාමාන්‍යයෙන් මේ පටක වැඩෙන්නේ ඩිම්බ කෝෂ (ovaries), පැලෝපීය නාල (fallopian tubes), ගර්භාෂය පිටුපස, බඩවැල් සහ මුත්‍රාශය වැනි ප්‍රදේශවලයි.

Advertisement

සෑම මසකම ඔසප් චක්‍රයේදී ගර්භාෂයේ ඇතුළත බිත්තිය ඉදිමී ගැලවී යනවා. එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් තියෙන කාන්තාවන්ට ගර්භාෂයෙන් පිටත වැඩෙන මේ පටකත් ඔසප් චක්‍රයේදී හෝමෝනවල බලපෑම නිසා ඉදිමී ලේ ගැලීමට පටන් ගන්නවා. හැබැයි මේ ලේ ගැලීමට පිටතට යාමට මාර්ගයක් නැති නිසා ඒ අවට ප්‍රදේශවල ඇලීම්, කැළැල් සහ ගැටිති (adhesions and cysts) ඇතිවෙන්න පුළුවන්.

මේ රෝගය ප්‍රජනක වයසේ (දරුවන් ලැබිය හැකි වයසේ) සිටින කාන්තාවන්ට බහුලව බලපානවා.

එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් රෝගයේ රෝග ලක්ෂණ මොනවාද?

එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් රෝගයේ රෝග ලක්ෂණ කාන්තාවගෙන් කාන්තාවට වෙනස් වෙන්න පුළුවන්. සමහර කාන්තාවන්ට කිසිම රෝග ලක්ෂණයක් නොපෙන්න පුළුවන් වුණත්, තවත් සමහර කාන්තාවන්ට දරුණු රෝග ලක්ෂණ ඇතිවෙන්න පුළුවන්. ප්‍රධාන රෝග ලක්ෂණ කිහිපයක් පහත දැක්වේ:

• දරුණු ඔසප් වේදනාව (Dysmenorrhea): ඔසප් කාලයේදී ඇතිවන අධික වේදනාව මේ රෝගයේ ප්‍රධාන ලක්ෂණයක්. මේ වේදනාව සාමාන්‍ය ඔසප් වේදනාවට වඩා දරුණු විය හැකි අතර, කාලයත් සමඟ වැඩි වෙන්නත් පුළුවන්.
• ඔසප් කාලයට පෙර සහ පසු වේදනාව: සමහර කාන්තාවන්ට ඔසප් වීමට දින කිහිපයකට පෙර සහ ඔසප් වීමෙන් පසුවත් වේදනාව දැනෙන්න පුළුවන්.
• ලිංගික සංසර්ගයේදී වේදනාව (Dyspareunia): ලිංගිකව එක්වන විට හෝ පසුව වේදනාවක් දැනීම.
• නිදන්ගත ශ්‍රෝණි වේදනාව (Chronic pelvic pain): දිගු කාලයක් තිස්සේ පවතින උදරයේ පහළ කොටසේ වේදනාව.
• බඩවැල් සහ මුත්‍රාශය ආශ්‍රිත ගැටලු: මලබද්ධය, පාචනය, බඩ පිපීම, මුත්‍රා කිරීමේදී වේදනාව හෝ නිතර මුත්‍රා කිරීමට අවශ්‍ය වීම වැනි රෝග ලක්ෂණ ඇතිවිය හැකියි, විශේෂයෙන් ඔසප් කාලයේදී.
• වඳභාවය (Infertility): එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් නිසා සමහර කාන්තාවන්ට දරුවන් පිළිසිඳ ගැනීමේ අපහසුතා ඇතිවිය හැකියි.
• අධික ඔසප් රුධිර වහනය (Menorrhagia) හෝ ඔසප් අතර ලේ ගැලීම (Intermenstrual bleeding): මෙය සෑම කාන්තාවකටම පොදු රෝග ලක්ෂණයක් නොවේ.
• තෙහෙට්ටුව (Fatigue): නිතරම මහන්සි දැනීම.

ඔබට මේ රෝග ලක්ෂණ කිහිපයක් හෝ එකක් වත් තිබේ නම් වහාම වෛද්‍යවරයකු හමුවීම වැදගත්.

 Advertisement

එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් හඳුනා ගන්නේ කෙසේද?

එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් නිශ්චිතවම හඳුනා ගැනීම සඳහා විවිධ ක්‍රම භාවිතා කළ හැකියි:

• රෝගියාගේ ඉතිහාසය සහ ශාරීරික පරීක්ෂාව (Medical history and physical examination): වෛද්‍යවරයා ඔබගේ රෝග ලක්ෂණ සහ වෛද්‍ය ඉතිහාසය ගැන විමසන අතර ශ්‍රෝණි ප්‍රදේශය පරීක්ෂා කරනු ඇත.
• අල්ට්‍රා සවුන්ඩ් ස්කෑන් පරීක්ෂාව (Ultrasound scan): මේ පරීක්ෂාව මගින් ඩිම්බ කෝෂවල හෝ වෙනත් ස්ථානවල ඇති විය හැකි ගැටිති හඳුනා ගැනීමට උපකාරී වේ. නමුත් කුඩා එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් තැන් මේ පරීක්ෂණයෙන් නොපෙනෙන්න පුළුවන්.
• MRI ස්කෑන් පරීක්ෂාව (Magnetic Resonance Imaging scan): සමහර අවස්ථාවලදී, විශේෂයෙන් ගැඹුරු එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් හඳුනා ගැනීම සඳහා MRI ස්කෑන් පරීක්ෂාවක් සිදු කළ හැකියි.
• ලැපරොස්කොපි (Laparoscopy): මෙය කුඩා ශල්‍යකර්මයක් වන අතර, නාභිය අසලින් කුඩා කැපුමක් දමා කැමරාවක් සහිත තුනී නලයක් උදරයට ඇතුල් කරනු ලැබේ. එමඟින් වෛද්‍යවරයාට ගර්භාෂය, ඩිම්බ කෝෂ සහ අවට ප්‍රදේශ සෘජුවම දැක බලා ගැනීමට සහ එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් තැන් හඳුනා ගැනීමට මෙන්ම කුඩා පටක කොටස් පරීක්ෂා කිරීම සඳහා ලබා ගැනීමටත් හැකියාව ලැබේ. ලැපරොස්කොපි පරීක්ෂාව තමයි එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් නිශ්චිතවම හඳුනා ගැනීමට ඇති හොඳම ක්‍රමය.

එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් නිසා ඇතිවිය හැකි සංකූලතා මොනවාද?

Advertisement

එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් නිසි ලෙස ප්‍රතිකාර නොකළහොත් විවිධ සංකූලතා ඇතිවිය හැකියි:

• වඳභාවය/මදසරුබව (Infertility/Subfertility): එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් නිසා ඩිම්බ කෝෂවල සහ පැලෝපීය නාලවල කැළැල් ඇතිවීම, බිත්තර නිදහස් වීම සහ ශුක්‍රාණු සමඟ සංසේචනය වීම වළක්වන්න පුළුවන්.
• ඩිම්බ කෝෂවල ගෙඩි (Ovarian cysts - Endometriomas): එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් පටක ඩිම්බ කෝෂ තුළ වැඩී ලේ පිරුණු ගෙඩි ඇතිවිය හැකියි.
• ඇලීම් (Adhesions): එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් නිසා උදරයේ අවයව එකට ඇලී ගැට ගැසෙන්න පුළුවන්. මෙය වේදනාවට සහ වෙනත් ගැටලුවලට හේතු විය හැකියි.
• පිළිකා ඇතිවීමේ සුළු අවදානමක් (Increased risk of certain cancers): එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් ඇති කාන්තාවන්ට ඩිම්බ කෝෂ පිළිකා වැනි ඇතැම් පිළිකා වර්ග ඇතිවීමේ සුළු අවදානමක් තිබෙනවා. නමුත් මෙය ඉතා දුර්ලභ තත්වයකි.
• මානසික බලපෑම් (Mental health issues): නිදන්ගත වේදනාව සහ වඳභාවය වැනි ගැටලු නිසා කාන්තාවන්ට මානසික ආතතිය, කාංසාව සහ මානසික අවපීඩනය ඇතිවිය හැකියි.

එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් සඳහා ප්‍රතිකාර මොනවාද?

එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් සඳහා නියමිත ප්‍රතිකාරය රෝගයේ දරුණුකම, රෝග ලක්ෂණ සහ ඔබට දරුවන් ලැබීමට අවශ්‍යද යන්න මත තීරණය වේ. ප්‍රතිකාර ක්‍රම කිහිපයක් තිබෙනවා:

• වේදනා නාශක (Pain relievers): සමභර NSAID (Non Steroidal Anti Inflammatory Drugs) වේදනා නාශක මගින් වේදනාව සමනය කළ හැක.(වෙෙද්‍ය අවවාදයකින් තොරව භාවිතා නොකරන්න)
• හෝමෝන ප්‍රතිකාර (Hormone therapy):
  • උපත් පාලන පෙති (Birth control pills, patches, rings): මේවා මගින් ඔසප් චක්‍රය නියාමනය කර එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් පටක වර්ධනය වීම අඩු කරයි.
  • GnRH agonists and antagonists: මේවා මගින් ඩිම්බ කෝෂවලින් ඊස්ට්‍රජන් හෝමෝනය නිපදවීම තාවකාලිකව නවතා දමා එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් පටක හැකිලීමට උපකාරී වේ. නමුත් මේවායේ අතුරු ආබාධ ඇතිවිය හැකියි.
  • Progestin therapy: මේවා පෙති, එන්නත් හෝ අභ්‍යන්තර ගර්භාෂ උපකරණ (IUD) ලෙස ලබා ගත හැකි අතර එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් පටක වර්ධනය වීම පාලනය කිරීමට උපකාරී වේ.
• ශල්‍යකර්මය (Surgery):
  • ලැපරොස්කොපි මගින් එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් තැන් ඉවත් කිරීම හෝ විනාශ කිරීම (Laparoscopic surgery): මේ ක්‍රමය මගින් කුඩා කැපුම් කිහිපයක් දමා එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් පටක ඉවත් කිරීම, පුළුස්සා දැමීම හෝ ලේසර් මගින් විනාශ කිරීම සිදු කරයි.
  • ලැපරොටෝමි (Laparotomy): මෙය විවෘත ශල්‍යකර්මයක් වන අතර, දරුණු එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් තත්වයන් සඳහා සිදු කරනු ලැබේ.
  • ගර්භාෂය සහ ඩිම්බ කෝෂ ඉවත් කිරීම (Hysterectomy and oophorectomy): දරුණු රෝග ලක්ෂණ ඇති සහ තවදුරටත් දරුවන් අවශ්‍ය නැති කාන්තාවන් සඳහා මෙය අවසාන විසඳුමක් විය හැකියි.
• වඳභාවයට ප්‍රතිකාර (Fertility treatments): දරුවන් ලැබීමට අපහසු කාන්තාවන් සඳහා ඩිම්බ මෝචනය උත්තේජනය කිරීම, අභ්‍යන්තර ගර්භාෂ ශුක්‍රාණු ඇතුල් කිරීම (IUI) හෝ IVF වැනි ප්‍රතිකාර ක්‍රම තිබේ.

ඔබේ වෛද්‍යවරයා සමඟ සාකච්ඡා කළ යුතු කරුණු මොනවාද?

ඔබට එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් රෝග ලක්ෂණ තිබේ නම් හෝ රෝගය හඳුනාගෙන තිබේ නම්, ඔබේ වෛද්‍යවරයා සමඟ පහත කරුණු සාකච්ඡා කිරීම වැදගත්:

• ඔබේ රෝග ලක්ෂණ මොනවාද සහ ඒවා කෙතරම් දරුණුද?
• ඔබේ රෝග ලක්ෂණ ඔබේ ජීවිතයට කෙතරම් බලපෑම් කරනවාද?
• ඔබට දරුවන් ලැබීමට අවශ්‍යද? අනාගතයේදී දරුවන් ලැබීමට බලාපොරොත්තු වෙනවාද?
• පවතින ප්‍රතිකාර විකල්ප මොනවාද සහ ඒවායේ වාසි සහ අවාසි මොනවාද?
• එක් එක් ප්‍රතිකාර ක්‍රමයේ සාර්ථකත්ව අනුපාතය සහ විය හැකි අතුරු ආබාධ මොනවාද?
• ඔබේ තත්වය සඳහා හොඳම ප්‍රතිකාර සැලැස්ම කුමක්ද?
• ප්‍රතිකාර නොකළහොත් ඇතිවිය හැකි සංකූලතා මොනවාද?
• ඔබට සහාය ලබා ගත හැකි කණ්ඩායම් හෝ සම්පත් තිබේද?
• ඔබේ ආහාර රටාව සහ ජීවන රටාව වෙනස් කිරීමෙන් රෝග ලක්ෂණ සමනය කර ගත හැකිද?

ඔබේ වෛද්‍යවරයා සමඟ විවෘතව සහ අවංකව කතා කිරීමෙන් ඔබට හොඳම ප්‍රතිකාරය සහ සහයෝගය ලබා ගැනීමට හැකි වේවි. මතක තබා ගන්න, එන්ඩොමෙට්‍රියෝසිස් කළමනාකරණය කළ හැකි රෝගී තත්වයකි. නිසි ප්‍රතිකාර සහ සහයෝගය ඇතිව ඔබට සුවපහසු ජීවිතයක් ගත කළ හැකියි.

සැකසුම වෙෙද්‍ය එල් කේ ගමරත්න

ඔබට ඔබේ සෞඛ්‍ය ගැටළුව සම්බන්ධව පවුලේ වෙෙ ද්‍යවරයකු සමග සාකච්ඡාකර උපදෙස් සහ ප්‍රතිකාර ලබාගැනීමට අවශ්‍ය නම් ටෙලි ඩො ක් ශ්‍රී ලංකා අමතා (076 612 0039) වෙෙද්‍ය හමුවක් වෙන්කර ගන්න  (කොන්දේසි අදාලවේ) මෙතන ක්ලික් කරන්න👇 

              Exit-- sponsors

Visitors